3 maja
1791 roku uchwalono pierwszą w Europie i drugą na świecie po Stanach
Zjednoczonych konstytucję. Jej autorami byli m.in król Stanisław August
Poniatowski, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki, Stanisław Staszic, Julian Ursyn
Niemcewicz. Ostateczną redakcję Konstytucji historycy przypisują księdzu
Kołłątajowi.
Konstytucja powstała wtedy, gdy sądzono, iż Polska powoli schodzi
na dno. Samo jej uchwalenie nie przyniosło I Rzeczpospolitej korzyści - Konstytucja przetrwała raptem kilka lat. Jednak jej znaczenie symboliczne a także wpływ na
kolejne akty prawne tworzone przez władze niepodległej Polski zarówno w okresie
II jak i III Rzeczpospolitej jest nie do przecenienia.
Dokładnie
określono rolę i sposób funkcjonowania Sejmu. Parlament był dwuizbowy- w izbie
poselskiej liczył 204 posłów wybieranych na sejmikach oraz Senatu, którego rola
została znacznie zmniejszona w stosunku do wcześniejszych uprawnień. .
Zniesiono "liberum veto" - decyzje miały zapadać większością głosów.
Nad wykonywaniem ustaw i uchwał sejmowych, jak i nad całością spraw kraju,
czuwał marszałek sejmu. Funkcję tę miał on sprawować aż do zebrania się
następnego sejmu prawodawczego. Kadencje obu izb były dwuletnie. Zniesiono
również wolną elekcję, a wielki nacisk kładło się na katolicyzm.
Straży
Praw wykonywała władze wykonawczą,, w której w skład weszli król, marszałek
sejmu i 5 ministrów. Straż Praw nadzorowała wszystkie urzędy za pośrednictwem
komisji wielkich: Wojska, Skarbu, Policji i Edukacji Narodowej. Nowością była
odpowiedzialność członków rządu przed Sejmem. Oddzielono władzę sądowniczą od
ustawodawczej (Sejmu) i wykonawczej (króla), powierzając ją sądom. Powstał też
sąd sejmowy, którego zadaniem było rozpatrywanie spraw przeciwko narodowi i
królowi.Rzeczpospolita miała zostać monarchią dziedziczną i tylko w razie
wymarcia całej rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nowego władcę i ojca
nowej dynastii.
Konstytucja
znosiła odrębność państwową między połączoną Koroną a Litwą i wprowadzała
wojsko, skarb jednolity rząd oraz trójpodział władzy. Utrzymała poddaństwo
pozbawiając jednocześnie szlachtę prawa najwyższej władzy nad poddanymi, którzy
od tej pory podlegali przede wszystkim prawu. Dzięki temu umowy chłopów z
dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz teraz nie mogły zostać unieważniane
przez szlachtę.
Rocznicę
uchwalenia Konstytucji 3 Maja zaczęliśmy obchodzić od 1919r. Również po II wojnie światowej w 1946 roku
świętowano rocznicę uchwalenia konstytucji majowej, jednak komuniści zakazali
jakichkolwiek prób obchodzenia rocznicy. Bardzo pilnowano, aby po święcie
narodowym z domów oraz budynków publicznych poznikały flagi państwowe Polski.
Za niespełnienie tego polecenia groziły surowe kary.
W 1990
roku Sejm przywrócił 3 maja jako święto narodowe. Rocznica uchwalenia
Konstytucji 3 Maja jest jednym z najważniejszych świąt narodowych dla Polski.
